Azərbaycanın liderliyi ilə reallaşdırılan enerji strategiyası və transmilli layihələr

Enerji siyasəti müasir dünyanın enerji ehtiyatlarını idarə etmək və istifadə etmək üçün müəyyən edilmiş strategiyalar, hədəflər və təlimatlar toplusudur.  

Enerji siyasətinə enerji ehtiyatlarının istehsalı, paylanması, istehlakı və davamlılığı ilə bağlı ölkə və ya qurum tərəfindən müəyyən edilən strategiyalar daxildir. Bu strategiyalar enerji təhlükəsizliyini təmin etmək, ətraf mühitə təsirləri minimuma endirmək, enerji xərclərini nəzarət altında saxlamaq və bərpa olunan enerji mənbələrinə keçid kimi məqsədləri əhatə edə bilər. Enerji siyasətinin əsas məqsədləri enerji sektorunun davamlılığını təmin etmək və cəmiyyətlərin enerji ehtiyaclarını ödəməkdən ibarətdir. Bu məqsədlərə aşağıdakılar daxildir:

Enerji Təhlükəsizliyi: Enerji siyasəti enerji təchizatının sabitliyini təmin etmək və enerji mənbələrindən asılılığı azaltmaq məqsədi daşıyır. Bu, enerji böhranlarının qarşısının alınmasında mühüm amildir.

Ekoloji Davamlılıq: Enerji siyasəti ətraf mühitə təsirləri minimuma endirməyi hədəfləyir. Bu məqsədlə aşağı karbonlu və təmiz enerji mənbələri üçün stimullardan istifadə edilir.

İqtisadi Effektivlik: Enerji siyasəti enerji xərclərinə nəzarət etmək və iqtisadi artımı təşviq etmək məqsədi daşıyır. Enerjidən səmərəli istifadəni təşviq edir və enerji sektorunda məşğulluq yaradır.

Bərpa olunan enerji mənbələrinə keçid: Enerji siyasəti fosil yanacaqlardan bərpa olunan enerji mənbələrinə keçidi təşviq edir. Bu məqsədlə günəş enerjisi, külək enerjisi, su elektrik enerjisi və geotermal enerji kimi bərpa olunan mənbələrə xüsusi diqqət yetirilir.

Azərbaycan son illərdə enerji və nəqliyyat sahələrində bir sıra strateji qlobal layihələrin təşəbbüskarı olmuşdur. Bu layihələr, regionun enerji təhlükəsizliyinin təmin olunması və qlobal enerji bazarına çıxışın artırılması məqsədini daşıyır. Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft kəməri və Bakı-Tbilisi-Ərzurum qaz kəməri kimi böyük infrastruktur layihələri Azərbaycanın regional rolunu gücləndirmiş, həmçinin Avropa bazarına enerji tədarükünü diversifikasiya etmişdir. TANAP və TAP qaz kəmərləri isə Azərbaycan qazının Avropaya daha geniş və davamlı ixracını təmin edir. Bakı-Tbilisi-Qars dəmiryolu layihəsi isə regional nəqliyyat əlaqələrini gücləndirərək Azərbaycanı Asiya ilə Avropa arasında vacib tranzit ölkəyə çevirir. Bu layihələr ölkənin iqtisadi inkişafına, regional əməkdaşlığa və enerji təhlükəsizliyinə böyük töhfələr verir.

Azərbaycan son iki onillikdə enerji və nəqliyyat sahələrində mühüm qlobal layihələrin təşəbbüskarı kimi çıxış etmişdir. Ölkənin geostrateji mövqeyi və zəngin enerji ehtiyatları sayəsində Bakı-Tbilisi-Ceyhan (BTC) neft kəməri, Bakı-Tbilisi-Ərzurum qaz kəməri, TANAP və TAP kimi layihələr həyata keçirilmişdir. Bu layihələr Azərbaycanın beynəlxalq enerji bazarına çıxışını təmin etməklə yanaşı, Avropanın enerji təhlükəsizliyinə də ciddi töhfə verir . Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu isə Azərbaycanın Asiya ilə Avropa arasında nəqliyyat körpüsünə çevrilməsində mühüm rol oynayır . Həm enerji, həm də nəqliyyat sahəsində həyata keçirilən bu layihələr, Azərbaycanın regional liderliyini möhkəmləndirməklə yanaşı, ölkənin iqtisadi inkişafına və beynəlxalq nüfuzuna da təsir etmişdir .

Bakı-Tbilisi-Ceyhan (BTC) Neft Kəməri

BTC layihəsinin əsas məqsədi Azərbaycanın Xəzər dənizi sektorunda hasil olunan nefti etibarlı və siyasi risklərdən uzaq bir marşrutla dünya bazarlarına çıxarmaq idi. Layihə 1999-cu ildə Azərbaycan, Gürcüstan və Türkiyə prezidentləri tərəfindən imzalanan saziş əsasında həyata keçirildi və 2005-ci ildə istismara verildi .BTC, Xəzər regionunun enerji resurslarının Qərbə daşınmasında alternativ və təhlükəsiz yol təqdim etməklə, Azərbaycanın iqtisadi inkişafına, Gürcüstan və Türkiyənin isə tranzit ölkə kimi mövqeyinin möhkəmlənməsinə səbəb olmuşdur. Layihə həm də Avropanın enerji mənbələrini diversifikasiya etməsində mühüm rol oynamışdır .Kəmərin ümumi uzunluğu 1,768 km-dir: 443 km Azərbaycan, 249 km Gürcüstan və 1,076 km Türkiyə ərazisindən keçir. Səngəçal terminalından başlayıb, Aralıq dənizindəki Ceyhan limanına qədər uzanır. Günlük nəqletmə gücü 1 milyon barel neft təşkil edir.

Bakı-Tbilisi-Ərzurum (BTƏ) Qaz Kəməri

Bakı-Tbilisi-Ərzurum qaz kəməri (həmçinin Cənubi Qafqaz Boru Kəməri kimi tanınır), Azərbaycanın "Şahdəniz" qaz yatağından hasil edilən təbii qazın Gürcüstan və Türkiyə üzərindən daşınması üçün inşa edilmişdir. Layihənin əsas məqsədi qaz ixracını diversifikasiya etmək və Avropa üçün alternativ mənbə yaratmaq idi. Kəmərin uzunluğu təxminən 692 km-dir: 442 km Azərbaycan, 248 km Gürcüstan ərazisindən keçir, Ərzurum şəhərində isə TANAP kəməri ilə birləşir. Layihə 2006-cı ildə istismara verilmişdir. BTƏ kəməri, regionun enerji təhlükəsizliyinə böyük töhfə verir. Gürcüstan bu layihə vasitəsilə həm tranzit gəlirləri əldə edir, həm də qaz tədarükünü güzəştli şərtlərlə təmin edir. Türkiyə üçün bu kəmər enerji mənbələrinin şaxələndirilməsi baxımından əhəmiyyətlidir. Layihə həmçinin Cənub Qaz Dəhlizinin əsas hissəsidir və Avropanın Rusiya qazından asılılığını azaltmaq məqsədi daşıyır .

Bakı-Tbilisi-Qars (BTQ) Dəmir Yolu

Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu Azərbaycan, Gürcüstan və Türkiyəni birləşdirən strateji nəqliyyat layihəsidir. 2017-ci ildə istifadəyə verilmiş bu dəmir yolu Asiya ilə Avropa arasında yeni logistik əlaqə yaradır. Kəmərin illik yükdaşıma qabiliyyəti ilkin mərhələdə 6,5 milyon ton, sərnişin daşıma gücü isə 1 milyon nəfər təşkil edir. Layihə Orta Dəhlizin əsas hissəsi kimi Azərbaycanın beynəlxalq tranzit imkanlarını genişləndirir . BTQ xətti Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutu çərçivəsində fəaliyyət göstərərək Çin, Mərkəzi Asiya, Qafqaz və Avropanı birləşdirən ticarət körpüsüdür. Bu layihə region ölkələri arasında iqtisadi inteqrasiyanı sürətləndirir, ticarət dövriyyəsini artırır və Azərbaycanın geostrateji mövqeyini gücləndirir. Eyni zamanda Avropa üçün alternativ ticarət və enerji marşrutu kimi çıxış edir .

TANAP (Trans-Anadolu Qaz Kəməri)

TANAP (Trans-Anadolu Qaz Kəməri) layihəsi Azərbaycanın "Şahdəniz-2" qaz yatağından çıxarılan təbii qazın Türkiyə və oradan Avropa bazarına nəqlini təmin etmək məqsədi daşıyır. Layihə Cənub Qaz Dəhlizinin əsas seqmentlərindən biridir və enerji təhlükəsizliyinin təmin olunmasında mühüm rola malikdir. TANAP vasitəsilə Azərbaycan qazının beynəlxalq bazarlara çıxışı mümkün olmuşdur və bu da ölkənin iqtisadi və geosiyasi əhəmiyyətini artırmışdır . Kəmərin ümumi uzunluğu təxminən 1,841 km-dir və ilkin mərhələdə ildə 16 milyard kubmetr qaz nəql etmək gücünə malikdir. Bu həcmin 6 milyard kubmetri Türkiyəyə, qalan 10 milyard kubmetri isə Avropa bazarına yönəldilir. Gələcəkdə bu həcmin 31 milyard kubmetrə qədər artırılması nəzərdə tutulur . TANAP layihəsi Avropanın enerji mənbələrinin diversifikasiyasında mühüm rol oynayır. Layihə, xüsusilə Avropanın Rusiya qazından asılılığını azaltmaq baxımından strateji əhəmiyyətə malikdir . TANAP, TAP (Trans-Adriatik Qaz Kəməri) ilə birgə işləməklə, Azərbaycan qazını Yunanıstan və Albaniya üzərindən İtaliyaya qədər çatdırır. Bu isə Avropanın enerji təhlükəsizliyinə ciddi töhfə verir və regionda enerji bazarında rəqabəti artırır .

TAP (Trans-Adriatik Qaz Kəməri)

TAP (Trans-Adriatik Qaz Kəməri), Azərbaycanın "Şahdəniz-2" yatağından hasil olunan təbii qazın Avropa bazarına çatdırılmasını təmin edən Cənub Qaz Dəhlizinin son seqmentidir. TAP, Türkiyə-Yunanıstan sərhədində TANAP (Trans-Anadolu Qaz Kəməri) ilə birləşərək, Yunanıstan, Albaniya və Adriatik dənizi vasitəsilə İtaliyanın cənubuna qədər uzanır . Bu marşrut, Azərbaycanın qazını Avropa bazarlarına ən qısa və səmərəli şəkildə çatdırmaqla enerji təchizatının diversifikasiyasına töhfə verir. TAP layihəsi, Avropanın enerji təhlükəsizliyinin gücləndirilməsi və qaz təchizatının diversifikasiyası baxımından strateji əhəmiyyətə malikdir. Layihə, Avropa İttifaqının "Ortaq Maraqlı Layihələr" siyahısına daxil edilmişdir . TAP vasitəsilə, Avropa bazarına illik 10 milyard kubmetr təbii qaz nəql olunur ki, bu da regionun enerji asılılığını azaltmağa və enerji bazarında rəqabəti artırmağa xidmət edir. Geosiyasi baxımdan, TAP layihəsi Azərbaycanın və Türkiyənin Avropa enerji bazarındakı rolunu gücləndirir və regionda enerji əməkdaşlığının inkişafına töhfə verir. Eyni zamanda, bu layihə, Avropanın enerji təchizatında Rusiyadan asılılığını azaltmaq istiqamətində atılan mühüm addımlardan biridir .

Digər qlobal layihələr və inkişaf perspektivləri

Regionda enerji və nəqliyyat sahəsində bir sıra digər mühüm təşəbbüslər həyata keçirilir. Məsələn, Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu ilə yanaşı, Cənub Qaz Dəhlizi və TANAP kimi layihələr Azərbaycanın regional enerji və nəqliyyat tranzit potensialını artırır . Bundan əlavə, Bakı-Tbilisi-Ərzurum qaz kəməri və digər regional infrastruktur layihələri enerji təhlükəsizliyinin gücləndirilməsinə töhfə verir . Azərbaycan gələcəkdə də beynəlxalq əməkdaşlığı genişləndirməyi və regionda enerji, nəqliyyat, həmçinin rəqəmsal infrastruktur sahəsində yeni layihələri dəstəkləməyi planlaşdırır. Ölkə, Avropa, Asiya və Qafqaz ölkələri ilə enerji tranzitinin inkişafında strateji tərəfdaş kimi rolunu möhkəmləndirməkdədir . Bununla yanaşı, ölkə beynəlxalq investisiyaların cəlb edilməsi və regional əməkdaşlığın dərinləşdirilməsi üçün təşəbbüslərini davam etdirir. Bu istiqamətdə Azərbaycanın təşəbbüsləri regional inteqrasiyanı gücləndirməklə yanaşı, dünya enerji bazarlarında öz mövqeyini möhkəmləndirməyə xidmət edir .Azərbaycanın təşəbbüsü ilə həyata keçirilən qlobal layihələr ölkənin regional mövqeyini əhəmiyyətli dərəcədə gücləndirmişdir. Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft kəməri, TANAP və TAP kimi enerji infrastruktur layihələri Azərbaycanın enerji ixracatçısı kimi rolunu artırmaqla yanaşı, regionun enerji təhlükəsizliyinə mühüm töhfələr verir. Bu layihələr, həmçinin nəqliyyat və tranzit imkanlarını genişləndirərək, Azərbaycanın beynəlxalq ticarət əlaqələrinin inkişafında vacib amil kimi çıxış edir . Qlobal enerji və nəqliyyat sahəsində Azərbaycan, Cənub Qaz Dəhlizinin əsas oyunçusu olaraq, Avropa, Asiya və Qafqaz regionları arasında strateji körpü funksiyasını yerinə yetirir. Bu, ölkənin geopolitik əhəmiyyətini artırmaqla yanaşı, enerji bazarlarının diversifikasiyasına da xidmət edir . Azərbaycanın beynəlxalq əməkdaşlıq və investisiyaların cəlbi istiqamətindəki uğurları regionda davamlı inkişafın təminatçısıdır .

Beləliklə, bu layihələr Azərbaycanı regional lider və qlobal enerji təhlükəsizliyində mühüm tərəfdaş kimi təqdim edir, ölkənin iqtisadi inkişafını və strateji mövqeyini möhkəmləndirir.

1994-cü ildə Ümummilli Lider Heydər Əliyevin hazırlayıb həyata keçirdiyi neft strategiyasının həyata vəsiqə alması üçün imzalanan “Əsrin müqaviləsi” Azərbaycana çox iri həcmli sərmayələrin cəlb edilməsinə imkan yaratmışdır. XX əsr tariximizin parlaq siması, böyük şəxsiyyəti olan ulu öndər  Heydər Əliyevin 1994-cü ilin sentyabr ayında dünyanın tanınmış neft şirkətləri ilə Azərbaycan arasında “Əsrin müqaviləsi”nin imzalanması yalnız ölkəmizin neft strategiyasının uğurla reallaşması və gələcək iqtisadi inkişaf, enerji siyasətində təməllərini formalaşdırıldı. Əsrin müqaviləsi Azərbaycanın təhlükəsizlik konsepsiyasına  əlavə edilən olduqca mühüm, həm   qlobal məzmun daşıyan siyasi və tarixi bir hadisə kimi tarixdə öz layiqli yerini almışdır.  Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin xalqımız, dövlətimiz və ümumən bəşəriyyət qarşısında tarixi xidmətləri misilsiz xidmətləri olmuşdur.  Ulu Öndər Heydər Əliyevin müəyyən etdiyi  inkişaf strategiyası ilə müstəqil dövlətimizi tarixinin ən qüdrətli intibah dövrünə yetirmiş qətiyyətli lider , iki əsrin problemini həll etməyə nail olan güclü  Prezident  cənab İlham Əliyev  müzəffər Ali Baş Komandandır.  Azərbaycanı qlobal enerji təhlükəsizliyində etibarlı tərəfdaşa çevirmiş  Prezident  cənab İlham Əliyev Azərbaycanın “yaşıl artım” ölkəsinə və “yaşıl enerji” məkanlarına transformasiyasının ideoloqu və  eyni zamanda güclü dəstəkçisidir.  Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab  İlham Əliyev ölkəni iqtisadi inkişaf və uğurlar əsasında dünya arenasında böyük nailiyyətlərə çatdıran dinamik və fəal birliderdir.   Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin rəhbərliyi dövründə Azərbaycanın iqtisadiyyatı inkişaf edərək, beynəlxalq bazarlarda müstəqil və təsirli mövqeyə yüksəldmişdir. Bakı-Supsa, Bakı-Tiflis-Ceyhan neft, Bakı-Tiflis-Ərzurum qaz kəmərləri, Cənub Qaz Dəhlizi layihəsi regionun əhəmiyyətini artırmışdır . Bütün bu layihələr  Avropa üçün yeni enerji mənbələrinin əsasını qoymuşdur  və Azərbaycanın regionun əsas iştirakçısı və beynəlxalq arenada əhəmiyyətli aktor kimi önəmini artırmışdır. Azərbaycanın suverenliyini tam bərpa etmişdir. Azərbaycan sosial-iqtisadi inkişafının yeni mərhələsinə qədəm qoyaraq gələcəyə doğru uğurla irəliləyir. Azərbaycanın uğurlu inkişafının və əldə olunan qələbələrin arxasında Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin  rəhbərliyi ilə  böyük işlər və ağır zəhmət dayanır.

Murtəza Həsənoğlu

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyasının   dekanı, siyasi elmlər üzrə fəlsəfə doktoru, dosent  

Talıb  Allahquliyev

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyasının  tələbəsi