NASA-nın yeni teleskopu bütün səmaya dair görüntülər çəkməyə başladı

ABŞ Aeronavtika və Kosmos İdarəsinin (NASA) SPHEREx (Spectro-Photometer for the History of the Universe, Epoch of Reionization, and Ices Explorer) adlı yeni nəsil kosmik teleskopu 11 mart tarixində orbitə buraxılmışdır. Sonrakı həftələrdə kalibrləmə və sınaq mərhələləri tamamlandıqdan sonra SPHEREx teleskopu 1 may tarixindən etibarən elmi fəaliyyətinə rəsmi olaraq başlamışdır. 

Aydınlar.az xarici mətbuata istinadən xəbər verir ki, Bu teleskop orbitdən bütün səmanı müşahidə etməklə, hər gün 3600-dən artıq unikal görüntü əldə edərək kainatın ən genişmiqyaslı üçölçülü xəritəsini yaratmağı qarşısına məqsəd qoymuşdur. NASA eyni zamanda SPHEREx tərəfindən əldə olunmuş ilk görüntüləri də ictimaiyyətlə paylaşmışdır.

Bu günə qədər mövcud olmayan dəqiqlikdə səma xəritəsi

SPHEREx layihəsi çərçivəsində planlaşdırılan 25 aylıq missiya dövründə teleskop Yer ətrafında 11.000-dən çox dövrə vuracaqdır. Hər gün orta hesabla 14,5 dəfə qütb trayektoriyası üzrə hərəkət edən teleskop yalnız müəyyən bölgələri deyil, bütün səma örtüyünü müşahidə edəcək şəkildə proqramlaşdırılmışdır. Yer Günəş ətrafında hərəkət etdikcə SPHEREx-in görmə sahəsi də dəyişəcək və altı ayın sonunda teleskop kosmosa bütün istiqamətlərdən baxmış olacaqdır. Hər bir görüntüdə teleskopun altı müxtəlif detektoru fərqli dalğa uzunluqlarında işıq qəbul edərək eyni anda altı fərqli təsvir yaradır. Bu görüntülər işığın spektral analizinə əsaslanan spektroskopiya metodu ilə işlənərək kosmik obyektlərin fiziki və kimyəvi xüsusiyyətləri haqqında məlumatlar əldə edilir. 

SPHEREx tərəfindən çəkilən yüz minlərlə görüntü rəqəmsal olaraq birləşdirilərək iki il ərzində dörd fərqli səma xəritəsi hazırlanacaqdır. Təqdim olunan görüntülərdə SPHEREx-in eyni kosmik sahəni fərqli dalğa uzunluqlarında necə müşahidə etdiyi əks olunub. Məsələn, ilk görüntüdə tüstü və ya hisə bənzər toz buludu görünür, halbuki ikinci görüntüdə bu element yoxdur. Bunun səbəbi SPHEREx-in həmin zaman tozun radiasiya yaymadığı dalğa uzunluğundan istifadə etməsidir. Məqalənin sonunda yer alan videoda isə Böyük Maqellanik Buludunun görüntüsü əks olunur.

Böyük Partlayışdan sonrakı dövr tədqiq olunur

SPHEREx layihəsinin əsas məqsədlərindən biri, kainatın yaranmasının ilk anlarında baş verdiyi hesab edilən "kosmik inflyasiya" fenomeninə dair elmi ipucları aşkara çıxarmaqdır. Kainatın atomdan da kiçik bir nöqtədən çox qısa zaman ərzində trilyonlarla dəfə genişlənməsinə səbəb olan bu intensiv dövr hələ də öz elmi sirrini qorumaqdadır. NASA-nın məlumatına əsasən, bu fenomenin açarı qalaktikaların kosmosdakı yerləşməsində gizlənmiş ola bilər. İndiyədək məlum olan heç bir hadisə kosmik inflyasiyanın baş verməsi üçün tələb olunan enerji miqdarını izah edə bilmir. Bu səbəbdən, sözügedən hadisənin tədqiqi, kainatın necə fəaliyyət göstərdiyini dərk etmək baxımından unikal elmi fürsət kimi qiymətləndirilir.

SPHEREx yalnız qalaktikaların mövqeyini deyil, eyni zamanda bu strukturların tərkibini də müəyyənləşdirəcək. 102 müxtəlif infraqırmızı dalğa uzunluğunda müşahidə aparmaq imkanı olan teleskop, insan gözünün görə bilmədiyi elektromaqnit şüalanmalarını analiz edərək uzaq qalaktikalara olan məsafəni, zamanla işığın yayılmasını və ulduzlararası buludlardakı həyat üçün zəruri molekulları aşkarlayacaq. Bu çərçivədə SPHEREx-in Süd Yolu Qalaktikasında 9 milyondan artıq ulduzlararası buludu müşahidə etməsi və oradakı su molekulları və digər həyati əhəmiyyətli komponentlərin yayılmasını xəritələndirməsi gözlənilir. Alimlər hesab edirlər ki, Yerdəki okeanların suyunun mənşəyi Günəşin formalaşdığı ulduzlararası buludlardakı buzlu toz zərrəciklərinə əsaslanır. Bu səbəbdən SPHEREx missiyası, həyatın mənşəyi və kainatın yaranışı ilə bağlı fundamental suallara cavab tapmaqda mühüm rol oynayacaqdır.

Xəbər Müəllifi: Vasif Şükür