Kozmik tapmaca həll olundu: İki ulduz arasına qısılmış bir planet kəşf edildi

Kainatda ikili ulduz sistemləri olduqca məhşur olsa da, alimlər bu sistemlərə bənzəməyən bir quruluşda, iki ulduz arasında qısılmış olduqca maraqlı bir planet kəşf etdilər. Aydınlar.az xarici mətbuata istinadən xəbər verir ki, Elm dünyasını illərdir məşğul edən sirli bir siqnalın sirri nəhayət açıldı. Yeni müşahidələr və inkişaf etmiş analizlər nəticəsində Nu Octantis adlı ikili ulduz sistemində qeyri-adi bir planetin həqiqətən mövcud olduğu təsdiqləndi. Üstəlik, bu planet yalnız varlığı ilə deyil, orbit xüsusiyyətləri ilə də bütün stereotipləri alt-üst edir: Planet iki ulduz arasında əks istiqamətdə fırlanır və onların arasında demək olar ki, sıxışmış vəziyyətdədir.

Kozmik Tapmaca Həll Olunur

Hər şey 2004-cü ildə Yeni Zelandiyanın Canterbury Universitetindən astronom David Ramm-ın Nu Octantis sistemini müşahidə edərkən təkrarlanan və açıqlanmayan bir siqnal aşkar etməsi ilə başladı. İlk analizlər bu siqnalın təxminən Yupiterin iki qatı böyüklükdə bir planetə işarə edə biləcəyini göstərirdi. Lakin sistemdəki ulduzların bir-birinə çox yaxın olması belə bir planetin varlığını fiziki baxımdan demək olar ki, qeyri-mümkün edirdi. Bu da elm dünyasında uzun müddət davam edən bir mübahisəyə səbəb oldu: Nu Octantis həqiqətən bir planetə ev sahibliyi edirmi?

Honq Konq Universitetindən Man Hoi Lee və komandası, Çilidəki Avropa Cənub Rəsədxanasının 3.6 metrlik teleskopuna bağlı HARPS spektroqrafı vasitəsilə bu suala qəti cavab verdilər. Sistemin açılmasında ən kritik kəşf Nu Octantis-dəki planetin “retrograd” – yəni əks istiqamətdə – hərəkət etdiyinin müəyyənləşdirilməsi oldu. Bu, o deməkdir ki, iki ulduzdan biri – mərkəzdəki böyük ulduz – ətrafında həm ikinci bir ulduz, həm də bu planet fırlanır. Lakin planet və ikinci ulduz eyni mərkəz ətrafında əks istiqamətlərdə hərəkət edirlər. Daha da əhəmiyyətlisi, planet daha daxili, yəni mərkəzi ulduza daha yaxın orbitdə dövr edir; ikinci ulduz isə daha geniş bir orbitə malikdir. Beləliklə, Nu Octantis əslində ikili deyil, bir planet və iki ulduzdan ibarət üçlü bir sistemdir.

Sistemdəki cisimlərin orbit hərəkəti belədir: Qırmızı nöqtə mərkəz ulduzunu, mavi nöqtə ağ cırtdan yoldaş ulduzu, yaşıl nöqtə isə ekzoplaneti göstərir. Astronomik Vahid (AU), Günəş ilə Yer arasındakı orta məsafəni ifadə edir.

Lee-yə görə, bu əks orbit sistemi daha da sabit edir; planet ulduzlar arasındakı dar sahədə sanki akrobatik bir balansla hərəkət edir. Üstəlik, siqnal illərlə davam edən müşahidələr zamanı davamlı şəkildə qeydə alınıb — bu da siqnalın ulduz fəaliyyətindən deyil, real bir planetdən gəldiyini güclü şəkildə dəstəkləyir.

Yeni Suallar Ortaya Çıxdı

Nu Octantis-i maraqlı edən tək xüsusiyyət planetin əks orbitdə olması deyil. Çilidəki Very Large Telescope ilə aparılan müşahidələr sistemdəki ulduzlardan birinin əslində bir ağ cırtdan olduğunu göstərdi. Bu, həmin ulduzun həyat dövrünün sonuna çatdığını və sıxılıb kiçilmiş bir vəziyyətə gəldiyini göstərir. Tədqiqatçılara görə, Nu Octantis sistemi biri Günəşdən 60% daha böyük olan əsas bir ulduz və onun ətrafında fırlanan çox daha zəif bir ağ cırtdandan ibarətdir. İki ulduz arasındakı məsafə Yer ilə Günəş arasındakı məsafənin 2-3 qatı qədərdir.

Ancaq bu yeni məlumat, sistemin keçmişinə dair sualları da gündəmə gətirir. Ağ cırtdan keçmişdə daha böyük və parlaq bir ulduz ikən, bu planetin indiki orbitində olması fiziki baxımdan mümkün deyildi. Bu da iki ehtimalı önə çıxarır: Ya planet əvvəlcə hər iki ulduzun ətrafında geniş bir orbitdə fırlanırdı və ağ cırtdana çevrilmə prosesi ilə orbitini radikal şəkildə dəyişdi; ya da planet, ağ cırtdana çevrilən ulduzun dağılması zamanı yaranan qaz və tozdan əmələ gəldi.

Bu baxımdan Nu Octantis sisteminin, planetlərin yaranması və təkamülü ilə bağlı ənənəvi modelləri çətinləşdirdiyini söyləmək yanlışdır. Çünki Nu Octantis sistemi, ulduzlar və planetlər arasındakı münasibətlərin düşündüyümüzdən daha mürəkkəb ola biləcəyini göstərir.

Xəbər Müəllifi: Vasif Şükür