Dövlət İdarəçiliyi Sisteminin Modernləşdirilməsi və İnnovativ İslahatların Əsas İstiqamətləri

Azərbaycan 2020: Gələcəyə Baxış Konsepsiyası Kontekstində Dövlət İdarəçiliyi Sisteminin Modernləşdirilməsi və İnnovativ İslahatların Əsas İstiqamətləri

Qlobal miqyasda cərayan edən siyasi, iqtisadi və texnoloji dəyişikliklər ölkələrin idarəetmə sistemlərinə yeni yanaşma tələblərini üzə çıxarır. Xüsusilə son illərdə qloballaşma, informasiya texnologiyalarının sürətli inkişafı, ictimai-siyasi proseslərdə şəfaflıq və hesabatlılıq kimi prinsiplərə artan tələbat dövlət idarəçiliyinin mahiyyətində konseptual dəyişikliyə ehtiyac yaratmışdır. Bu kontekstdə dövlət idarəçiliyinin modernləşdirilməsi, onun effektivliyinin artırılması, vətəndaş məmnunluğunun təmin olunması mühüm islahat istiqamətlərindən hesab olunur.

“Azərbaycan 2020: Gələcəyə Baxış” Konsepsiyası milli inkişaf strategiyası kimi ölkənin sosial-iqtisadi sferasında üstünlüklərin müəyyənləşdirilməsi və idarəetmə sistemində innovativ yanaşmaların tətbiqini nəzərdə tutur. Bu sənəddə ictimai idarəetmənin modernləşdirilməsi, idarəetmənində şəfaflıq və çevikliyin artırılması, elektron idarəetmə vasitələrinin inkişafı kimi istiqamətlər açıq şəkildə qeyd olunmuşdur.

Hazırda qlobal idarəetmə sistemində baş verən transformasiya proseslərinin fonunda Azərbaycanda aparılan dövlət idarəçiliyi islahatlarının təhlili, bu islahatların yeni paradiqmaların tətbiq imkanları ilə qiymətləndirilməsi aktual elmi-tədqiqat məsələlərindəndir. Bu baxımdan, idarəetmənin struktur və funksional mexanizmlərində yenilənmə, şəffaflığın və ictimai nəzarətin artırılması istiqamətində təkliflərin irəli sürülməsi bu məqalənin məqsədlərini şərtləndirir.

 Dövlət idarəçiliyində yeni paradiqmaların elmi əsasları

Son onilliklərdə dünyada baş verən sosial-siyasi və iqtisadi dəyişikliklər dövlət idarəçiliyinin təbiətini də dəyişməyə məcbur etmişdir. Ənənəvi bürokratik və mərkəzləşdirilmiş idarəetmə modelləri getdikcə daha çox tənqid olunmaqda, onların yerini isə çevik, şəffaf, vətəndaşa yönəlik və nəticəyönümlü idarəetmə modelləri almaqdadır. Bu dəyişikliklər dövlət idarəçiliyi nəzəriyyəsində də yeni yanaşmaların formalaşmasına səbəb olmuşdur.

Müasir dövrdə dövlət idarəçiliyinin əsas paradiqmalarından biri “yaxşı idarəetmə” (good governance) konsepsiyasıdır. Bu konsepsiya ilk dəfə BMT-nin və Dünya Bankının sənədlərində geniş istifadə olunmuş və 1990-cı illərdən etibarən dövlətlərin idarəetmə modellərində əsas meyarlardan birinə çevrilmişdir. Yaxşı idarəetmə şəffaflıq, hesabatlılıq, qanunun aliliyi, iştirakçılıq, effektivlik və cavabdehlik kimi komponentləri özündə birləşdirir.

Bu çərçivədə Azərbaycan Respublikasında da idarəetmə sisteminin təkmilləşdirilməsi sahəsində mühüm addımlar atılmışdır. 21 iyul 2000-ci ildə “Dövlət Qulluğu haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu qəbul olunmuş, sonrakı dövrlərdə isə dövlət qulluqçularının peşəkar potensialının artırılması, ictimai xidmətlərin keyfiyyətinin yüksəldilməsi və elektron hökumət sisteminin inkişafı prioritet istiqamətlər kimi müəyyən edilmişdir.

Bundan əlavə, dövlət idarəçiliyində vətəndaş cəmiyyətinin iştirakı da müasir paradiqmaların vacib elementidir. İctimai şuraların yaradılması, vətəndaşların qərar qəbuletmə proseslərinə cəlb olunması, ictimai dinləmələrin təşkili və digər mexanizmlər bu iştirakçılığın təşviqinə yönəlmişdir.

Bütün bu yanaşmalar müasir dövrün çağırışlarına cavab verən, vətəndaş yönümlü, çevik və şəffaf idarəetmə modelinin formalaşdırılmasına xidmət edir. Əldə olunan təcrübələr göstərir ki, bu cür yanaşmalar ictimai etimadın artmasına, dövlət xidmətlərinin səmərəliliyinin yüksəldilməsinə və idarəetmədə daha inklüziv proseslərin qurulmasına səbəb olur.

Yeni idarəetmə paradiqmalarının formalaşması və praktiki tətbiqi son illər Azərbaycan Respublikasının dövlət idarəetmə sistemində dərin keyfiyyət dəyişikliklərinə səbəb olmuşdur. Bu paradiqmalar idarəetmənin klassik mənzərəsini dəyişdirməklə yanaşı, idarəetmənin məzmununu demokratik, şəffaf və effektiv prinsiplərlə təmin etməyə yönəlib. Elektron hökumət və rəqəmsallaşma prosesləri idarəetmənin texnoloji bazasını kökündən dəyişib. Bu istiqamətdə atılan addımlar vətəndaşların dövlət xidmətlərinə əlçatanlığının artırılmasına, şəffaf idarəetmənin qurulmasına və proseslərin daha çevik şəkildə həyata keçirilməsinə imkan verib. Vətəndaş-məmur münasibətləri texnoloji vasitələrlə sadələşdirilib, fərdi müraciətlər və kağız blanklar çıxarılaraq onlayn sistemlərə keçirilib.Digər mühüm tendensiya ictimai iştirakçılığın idarəetməyə inteqrasiyasıdır. Dövlət idarəetmə sistemində ictimaiyyətin səsinin, rəyinin və təkliflərinin nəzərə alınması dövlət orqanlarının hesabatlılığını artırıb, idarəetmənin legitimliyini gücləndirib. Bu yanaşma ictimai rəyə hörmət, kollektiv qərar qəbuletmə qabiliyyəti və idarəetmənin sosial sektorlarla əlaqələndirilməsi baxımından yeni keyfiyyət mərhələsinin formalaşmasına təkan verib.

Nəhayət, performansa əsaslanan idarəetmə modeli yeni idarəetmə mədəniyyətinin tərkib hissəsinə çevrilmişdir. Bu model idarəetmə orqanlarının konkret nəticələrə görə qiymətləndirilməsini nəzərdə tutur. Bu model hesabatlılığı, səmərəliliyi və nəticəyönümlülüyünü əsas meyar kimi qəbul etməklə idarəetmənin keyfiyyətini obyektiv qiymətləndirməyə imkan verir. Beləliklə, yeni idarəetmə paradiqmaları dövlət idarəçiliyinin təkcə struktur baxımından deyil, həm də məzmun baxımından transformasiyasını şərtləndirmişdir.

 “Azərbaycan 2020: Gələcəyə Baxış” konsepsiyasının strateji istiqamətləri

“Azərbaycan 2020: Gələcəyə Baxış” İnkişaf Konsepsiyası müstəqil dövlətçiliyin yeni mərhələsində Azərbaycanın qarşısında duran əsas məqsədlərin, çağırışların və prioritetlərin sistemləşdirilmiş ifadəsi kimi qəbul edilməlidir. Bu konseptual sənədin mahiyyəti təkcə iqtisadi inkişaf göstəricilərinin artırılması ilə məhdudlaşmır, həm də institusional islahatların dərinləşdirilməsi, insan kapitalının formalaşdırılması və dövlət idarəçiliyinin müasirləşdirilməsi kontekstində geniş baxışı ehtiva edir. Sənədin strateji istiqamətləri sırasında ilk növbədə iqtisadiyyatın dayanıqlığının təmin edilməsi, qeyri-neft sektorunun gücləndirilməsi və innovativ yanaşmaların tətbiqi mühüm yer tutur. “Azərbaycan 2020” konsepsiyasının iqtisadi inkişaf istiqamətləri neftdən asılılığın azaldılması və iqtisadiyyatın şaxələndirilməsi üzərində qurulmuşdur. Məqsəd qeyri-neft sektorunun ümumi daxili məhsulda payını ciddi şəkildə artırmaqdır. Xüsusilə, kənd təsərrüfatı, turizm və informasiya-kommunikasiya texnologiyaları sektorlarına prioritet verilərək, rəqabətqabiliyyətli iqtisadiyyatın formalaşması nəzərdə tutulur. Rəqabətqabiliyyətli sənaye sektorunun yaradılması üçün yeni texnologiyaların tətbiqi və innovasiya fəaliyyətlərinin dəstəklənməsi mühüm rol oynayır. Kiçik və orta sahibkarlığın inkişafı məqsədilə geniş dəstək proqramları həyata keçirilir ki, bu da iqtisadiyyatda dayanıqlı inkişafın təmin olunmasına şərait yaradır. Bununla yanaşı, xarici investisiyaların cəlbi üçün əlverişli biznes mühitinin yaradılması və bürokratiyanın azaldılması infrastrukturunun təkmilləşdirilməsi strateji hədəflərdəndir.

İqtisadi sahədə həyata keçirilən məzmunlu islahatlar ölkənin uzunmüddətli inkişaf perspektivlərini təmin etmək, iqtisadi sabitliyi möhkəmləndirmək və geniş sosial-iqtisadi rifah yaratmaq üçün vacibdir. Bu istiqamətlər Azərbaycanı müxtəlif risklərdən qoruyaraq dayanıqlı və rəqabətli bazar şəraitində mövqeləndirir.

Konsepsiyada insan kapitalının inkişafı və sosial rifahın yaxşılaşdırılması xüsusi vurğulanır. Bu sahədə təhsil sisteminin keyfiyyətinin yüksəldilməsi, elmin kommersiyalaşdırılması, əmək bazarının tələblərinə cavab verən kadr hazırlığı sisteminin yaradılması, vətəndaşların rifahının yüksəldilməsi üçün sosial proqramların genişləndirilməsi prioritet istiqamətlər hesab olunur. Səhiyyə sisteminin təkmilləşdirilməsi və dövlət xidmətlərinin səmərəliliyinin artırılması da bu strategiyanın mühüm elementlərindəndir.

İnfrastrukturun modernləşdirilməsi və regional inkişafın təşviqi də Konsepsiyanın əsas məqsədləri sırasındadır. Bu sahədə nəqliyyat-logistika şəbəkəsinin təkmilləşdirilməsi, enerji daşıyıcılarının təhlükəsiz və dayanıqlı ötürülməsi, telekommunikasiya sistemlərinin genişləndirilməsi, regionlararası iqtisadi fərqlərin azaldılması kimi tədbirlər önə çəkilir. Regional siyasət təkcə iqtisadi inkişafla deyil, həm də əhalinin rifah səviyyəsinin tarazlaşdırılması ilə bağlıdır. Ekoloji tarazlığın qorunması, təbii ehtiyatlardan səmərəli istifadə, alternativ enerji mənbələrinin təşviqi də dövlətin uzunmüddətli inkişaf siyasətinin əsas elementləri kimi təqdim olunur. Konsepsiyada bu sahəyə xüsusi diqqət yetirilməsi Azərbaycanın qlobal iqlim dəyişikliyinə məsuliyyətlə yanaşmasının göstəricisidir. Nəhayət, Konsepsiyanın ən mühüm strateji istiqamətlərindən biri dövlət idarəçiliyinin təkmilləşdirilməsi ilə bağlıdır. Bu çərçivədə idarəetmədə şəffaflığın və hesabatlılığın artırılması, inzibati islahatların dərinləşdirilməsi, hüquqi dövlət və vətəndaş cəmiyyəti institutlarının inkişafı, o cümlədən qərarların qəbulu proseslərində ictimaiyyətin iştirakının genişləndirilməsi kimi məqsədlər qiymətləndirilir. Belə ki, “Azərbaycan 2020: gələcəyə baxış” Konsepsiyası dövlətin iqtisadi, sosial və siyasi sferalarda modernləşdirilməsi istiqamətində konkret strateji istiqamət və tədbirlər kompleksi formalaşdırmaqla ölkənin davamlı inkişafı üçün nəzəri və normativ əsaslar yaratmışdır.

 Dövlət idarəçiliyi sisteminin modernləşdirilməsi və innovativ islahatlar

Azərbaycanın dövlət idarəçiliyi mərkəzi və yerli idarəetmə strukturlarının yenidən qurulması ilə daha səmərəli və ahəngdar olub. Bu transformasiyanın bir hissəsi olaraq, inzibati təbəqələr sadələşdirilmiş və tapşırıqların paylanması optimallaşdırılmışdır. Beləliklə, qərar qəbuletmə proseslərini sürətləndirmək və bürokratik maneələri azaltmaq məqsədi daşıyır. Dövlət qurumlarının səmərəliliyinin artırılmasına yönəlmiş islahatlar çərçivəsində proseslərin təkmilləşdirilməsi və fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi sistemləri hazırlanmışdır. Kadrların idarə edilməsində müasir metodlar qəbul edilmiş, karyera planlaması və motivasiyanın artırılması təcrübələrinə üstünlük verilmişdir. Dövlət qulluğunda çalışanların peşəkarlığının artırılması məqsədilə müxtəlif təlim və tədris proqramları həyata keçirilmişdir. Bu proqramlar nəticəsində dövlət qulluqçularının idarəetmə bacarıqları və vətəndaşlara xidmət keyfiyyəti yüksəlmişdir.

Büdcənin idarə edilməsində şəffaflıq və hesabatlılıq prinsipləri gücləndirilib. Maliyyə resurslarının istifadəsində effektiv nəzarət mexanizmləri yaradılmış, büdcənin planlaşdırılması və hesabatlarında rəqəmsal alətlərə keçid həyata keçirilmişdir. Bu inkişaflar ictimai resursların izlənməsini və düzgün istifadəsini dəstəkləyir.

İnnovativ islahatların əsas istiqamətlərindən biri elektron hökumət tətbiqetmələrinin yayılmasıdır. Rəqəmsal platformalar vasitəsilə dövlət xidmətlərinə sürətli, asan və etibarlı çıxış təmin edilir, bürokratik prosedurlar sadələşdirilir və sürətləndirilir. ASAN xidmət modeli bu sahədə qabaqcıl tətbiqlərdən biridir. Onlayn dövlət xidmətlərinin əhatə dairəsini artırmaqla, vətəndaşlara rahatlıq təmin etməklə yanaşı, bürokratiyanın azaldılması hədəflənir. Bu sistemlərin davamlılığı və istifadəçi etibarı üçün məlumat təhlükəsizliyi və kibertəhlükəsizlik tədbirləri ən yüksək səviyyədə həyata keçirilir. Ən müasir mühafizə mexanizmləri kritik infrastrukturları qoruyur. Rəqəmsal savadlılığın artırılması üçün təlim proqramları və maarifləndirmə kampaniyaları təşkil edilir, beləliklə, vətəndaşların rəqəmsal xidmətlərdən səmərəli və düzgün faydalanmasına dəstək verilir. Bu sosial transformasiya cəmiyyətin texnologiya ilə inteqrasiyasını sürətləndirir.

İslahatların məqsədi dövlət xidmətlərinin keyfiyyətini artırmaqdır. Bu məqsədlə standartlaşdırma, kadr hazırlığı və vətəndaş məmnunluğunun ölçülməsi sistemləri hazırlanmışdır. Bundan əlavə, innovasiyaları təşviq etməklə, dövlət sektorunda yeni texnologiya və metodların uyğunlaşdırılması sürətləndirilib. İnfrastruktur və xidmət keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması üçün dövlət-özəl tərəfdaşlıq layihələri fəal şəkildə dəstəklənir. Texnologiyadan istifadə səmərəliliyin artırılması və xidmətlərin göstərilməsinin yaxşılaşdırılması üçün əvəzsiz elementə çevrilmişdir.

Dövlət satınalmaları proseslərində şəffaflığın artırılmasında, resurslardan düzgün istifadənin təmin edilməsində və korrupsiyanın qarşısının alınmasında mühüm rol oynayır. Elektron satınalma sistemləri tətbiq edilib, nəzarət mexanizmləri gücləndirilib. Beləliklə, tender prosesləri daha açıq və izlənilə bilən hala gəldi. Korrupsiyaya qarşı mübarizə çərçivəsində səmərəli mexanizmlər hazırlanıb, dövlət məmurlarının əmlak bəyannamələri şəffaf şəkildə yoxlanılır. İnformasiya əldə etmək hüququnun səmərəli həyata keçirilməsi ilə vətəndaşlar ictimai əməliyyatlar haqqında ətraflı məlumatı asanlıqla əldə edə bilirlər. Vətəndaş cəmiyyətinin dövlət idarəçiliyində iştirakını stimullaşdırmaqla demokratik proseslər dəstəklənib, şəffaflıq və hesabatlılıq mədəniyyəti institutlaşdırılıb. Beləliklə, dövlət idarəçiliyinə inam və performans artıb.

“Azərbaycan 2020” çərçivəsində aparılan islahatlar dövlət idarəçiliyində mühüm dəyişikliklərə və modernləşmələrə səbəb olub. Dövlət xidmətlərində keyfiyyətin, rəqəmsallaşmanın, hesabatlılığın və səmərəliliyin artırılması əsas qazancdır. Bununla belə, islahatların davamlılığı üçün bəzi tətbiqlərdə qarşıya çıxan çətinliklər diqqətlə həll edilməlidir.

Gələcək islahatların prioritetlərinə rəqəmsal infrastrukturun daha da inkişaf etdirilməsi, insan resursları potensialının artırılması və dövlət-özəl tərəfdaşlıq layihələrinin genişləndirilməsi daxildir. Bundan əlavə, şəffaflıq, iştirakçılıq və etik idarəetmə prinsiplərinin bütün dövlət qurumlarına yayılması məqsədi daşıyır. Davamlı dövlət idarəçiliyi üçün təklif olunan strategiyalara texnologiyada innovativ həllər ilə vətəndaş yönümlü xidmət yanaşmasını daimi etmək daxildir. Bu baxımdan, dövlət institutlarının çevik və müasir strukturlar kimi inkişafı Azərbaycanın öz inkişaf məqsədlərinə çatmasında həlledici rol oynayacaqdır. Elektron hökumət xidmətlərinin genişləndirilmişdir. Dövlət xidmətlərinin tam elektronlaşdırılması və vətəndaşlara daha əlçatan olması təmin edilmişdir. Kadr potensialının davamlı inkişafı: Dövlət qulluqçularının peşəkarlığının artırılması üçün mütəmadi təlimlər və inkişaf proqramları təşkil olunmuşdur. Vətəndaşların qərar qəbul etmə proseslərinə aktiv cəlb olunması və onların rəylərinin nəzərə alınması təmin edilmişdir.  Müasir Azərbaycan dövlətinin banisi ümummilli lider Heydər Əliyevin   misilsiz idarəçilik qabiliyyəti, gərgin əməyi nəticəsində əldə olunmuş nailiyyətlər bu gün  Azərbaycanın  davamlı və dinamik inkişafı üçün möhkəm zəmin yaratmışdır. Cənab Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə aparılan struktur islahatlarının əsas məqsədi idarəetmədə çevikliyi və səmərəliliyi artırmaq, cəmiyyətdə formalaşan yeni çağırışlara və iqtisadiyyatda baş verən struktur dəyişikliklərinə adekvat uyğunlaşmanı təmin etməkdir. Dövlət idarəçiliyinin təkmilləşdirilməsi istiqamətində respublikada çoxşaxəli işlər görülməkdədir. Müasir dövrün çağırışlarından biri kimi, dövlət orqanları və qurumlarının fəaliyyətinin səmərəlilik göstəriciləri əsasında qiymətləndirilməsi sisteminin mərhələlərlə işlənməsi və tətbiqi dövlətimizin diqqət mərkəzindədir.Azərbaycan Respublikası Prezidenti cənab İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə ötən 22 ildə aparılan uğurlu islahatlar zamanı ilk növbədə, xalqın və dövlətin maraqlarını, milli mənafeyini nəzərə alınır. Cənab Prezident İlham Əliyevin uğurlu sosial-iqtisadi siyasətinin mərkəzində vətəndaş rifahının təminatı, ölkə əhalisinin sosial müdafiəsi dayanır. Azərbaycan Respublikası Prezidenti cənab İlham Əliyev dövlət siyasətini ölkənin insan resurslarını, ictimai və sosial-iqtisadi resurslarını əsas götürərək qurmuşdur və dövlət idarəçiliyi mexanizmlərinin təkmilləşdirilməsi ölkənin inkişafının konkret məsələlərinin həllinə yönəlmışdir.

Azərbaycanın Birinci vitse-prezidenti, Heydər Əliyev Fondunun prezidenti, Yeni Azərbaycan Partiyası sədrinin birinci müavini Mehriban xanım  Əliyeva, milli mədəni irsimizi dünyada tanıdmışdır və Azərbaycanın geosiyasi, ictimai-mədəni, humanitar diplomatiyasında, mədəniyyətimizin, incəsənətimizin, tarixi irsimizin böyük təbliğatçısı, hamisi , parlaq simasıdır. Cənab Prezident İlham Əliyevin təşəbbüsü və rəhbərliyi ilə dövlət həyatının bütün sahələrində sistemli islahatlar həyata keçirilmişdir.  Azərbaycan Respublikası Prezidenti cənab İlham Əliyev çevik, məsuliyyətli və  operativ idarəçilik mexanizmi formalaşdırmışdır.

Murtəza Həsənov,
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyasının Siyasi İdarəetmə fakültəsinin dekanı,S.e.f.d. dosent.